Đền Chúa Thác Bờ, nằm ở lòng hồ Thủy điện Hòa Bình, không chỉ là một điểm đến tâm linh nổi tiếng mà còn là nơi lưu giữ những nét đẹp văn hóa đặc sắc, trong đó nổi bật là nghi lễ hầu đồng. Đây là một phần quan trọng của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt, được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Nghi lễ hầu đồng tại Đền Chúa Thác Bờ mang những đặc trưng riêng, thể hiện sự giao thoa giữa tín ngưỡng thờ Mẫu truyền thống và văn hóa bản địa của các dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc, đặc biệt là người Mường và người Dao.
Tín ngưỡng thờ Chúa Thác Bờ: Đền thờ hai vị nữ tướng Đinh Thị Vân (người dân tộc Mường) và một phụ nữ không rõ tên (người dân tộc Dao) đã có công giúp vua Lê Lợi dẹp loạn. Sau khi mất, hai bà hiển linh giúp đỡ dân chúng an toàn vượt qua con thác hiểm trở. Do đó, việc hầu Chúa Thác Bờ là nghi lễ quan trọng, thể hiện lòng biết ơn và cầu mong sự che chở của các vị thánh.
Lễ vật và trang phục: Lễ vật dâng Chúa Thác Bờ thường được chuẩn bị chu đáo với hoa tươi, trái cây, oản, tiền vàng, hương, đèn, trầu cau, rượu, xôi thịt. Đặc biệt, lễ vật dâng Chúa Thác Bờ thường có màu trắng, tượng trưng cho sự thanh khiết, và
khi ngự đồng, Chúa thường vận áo trắng. Trang phục của thanh đồng khi hầu Chúa Thác Bờ thường là áo dài màu xanh hoặc đỏ, khăn vấn đầu, thắt lưng và các đồ trang sức truyền thống. Không gian linh thiêng: Buổi hầu đồng diễn ra trong không gian linh thiêng của đền, hòa quyện với cảnh quan hùng vĩ của lòng hồ và núi non. Tiếng hát văn, tiếng nhạc cụ truyền thống cùng các điệu múa uyển chuyển của thanh đồng tạo nên một không khí trang trọng, huyền bí và đầy cảm xúc.
Vai trò của cung văn: Cung văn đóng vai trò vô cùng quan trọng trong mỗi buổi hầu đồng. Họ là những người hát văn, kể lại sự tích, công trạng của các vị thánh, đồng thời điều khiển không khí của buổi lễ thông qua lời ca, tiếng nhạc. Các bản văn chúa Thác Bờ thường mang đậm âm hưởng dân gian, ca ngợi cảnh sắc Thác Bờ và công đức của Chúa.
Nghi lễ hầu đồng tại Đền Chúa Thác Bờ không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng mà còn là một hình thức nghệ thuật tổng hợp, mang nhiều giá trị văn hóa sâu sắc:
Bảo tồn tín ngưỡng dân gian: Hầu đồng góp phần duy trì và phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu, một trong những tín ngưỡng bản địa lâu đời và độc đáo của Việt Nam.
Nghệ thuật trình diễn: Buổi hầu đồng là một màn trình diễn nghệ thuật sống động với âm nhạc, vũ đạo, trang phục và hóa trang công phu, thể hiện sự sáng tạo và tinh hoa văn hóa dân tộc.
Tính cộng đồng: Hầu đồng thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia, tạo nên sự gắn kết cộng đồng và truyền tải những giá trị đạo đức, nhân văn.
Giáo dục lịch sử và truyền thống: Thông qua các bản văn, điệu múa, nghi lễ hầu đồng tái hiện lại những câu chuyện lịch sử, truyền thuyết về các vị thánh, góp phần giáo dục thế hệ trẻ về cội nguồn và truyền thống văn hóa dân tộc.
